«Қазфосфат» ЖШС-да өндірілген Аммофостың және басқа да өндірушілердің Краснодар өлкесіндегі күздік бидай егістіктеріндегі тыңайтқыштың тиімділігін зерттеу» тақырыбы бойынша далалық тәжірибе.

Зерттеудің мақсаты. «Қазфосфат» ЖШС-ның және басқа өндірушілердің Украинка Одесская сұрыпындағы күздік бидай егістіктерінде Аммофосты қолдану тиімділігіне салыстырмалы бағалау жүргізу.

Зерттеу әдістемесі: Тәжірибелер Шаруашылық-Федералды күріш ғылыми орталығында, А.И. Майстренко ат. «Красноармейский» АКЗ-да (Краснодар өлкесі) жүргізілді. Жер бедері бойынша шаруашылық аумағы Азов теңізіне қарай солтүстік-батыс жаққа жалпы еңісі бар типтік шамалы белесті жазықты білдіреді. Күріш суару жүйесін салу нәтижесінде ауылшаруашылық жерлерінің көп бөлігі суару және ағызу арналарының тығыз желісімен бөлініп, айқын микрорельефі бар күріш карталарымен ұсынылған (тексеру белгілеріндегі айырмашылық 20-30-50 және одан да көп см жетеді).

Ауыл шаруашылығы алқаптарының ауданы - 11439 га, оның ішінде суармалы егістік-9641,5 га. Жайылымдар мен көпжылдық екпелер тиісінше 230 және 419,7 га алқапта орналасқан. Шаруашылықтың бағыты - ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы және күріш. Егіс алқаптарының құрылымында дәнді дақылдар - 75-80% және жемшөп дақылдары - 18-24% құрайды. Дәнді дақылдар арасында егістік алқаптарының үлкен ауданын күріш - 50% құрайды. Күріштен басқа шаруашылықтың егістік алқабын күздік бидай (7,5%), дәндік жүгері (12,5%), біржылдық (6,5%) және көпжылдық (6,4%) шөптер мен басқа да дақылдар алады.

Климаттық сипаттамасы: Краснодар өлкесінің агроклиматтық аудандастыру схемасы бойынша тәжірибелік аймақтың аумағы қоңыржай континенталды климатпен сипатталатын 3-ші агроклиматтық аймаққа кіреді.

Зерттеу жүргізу кезеңіндегі ауа-райы: Жыл өте құрғақ болды. Тек ақпан айында түскен жауын-шашын мөлшері нормадан 127,5%, ал маусымда 101,5% құрады. Жауын-шашын тапшылығы 169,5 мм, яғни 34% құрады. Егін алу кезеңінде ауа температурасы орташа көпжылдық мәндерден 1,3 градусқа жоғары болды, ал жауын-шашын көптеген жылдардағы орташа деңгейден 2 есе аз болды. Күздік бидайдың қыстауы қолайлы болды.

1-сурет - Күздік бидайдың вегетациялық кезеңіндегі ауа температурасы

2-сурет - Күздік бидайдың вегетациялық кезеңінде түскен жауын-шашын мөлшері 

Күздік бидай өсіру технологиясы

1. Күздік бидайды егудің оңтайлы мерзімі - 1-10 қазан. Тұқым себу нормасы - 1 гектарға 5 миллион өнгіш тұқым. Тұқым отырғызудың оңтайлы тереңдігі - 4-6 см. Егу әдісі - қатардағы қатар аралығы 15 см.
2. Тыңайтқыштар енгізу. Азот тыңайтқыштарын өсімдіктердің осы қоректену элементіне аса қажеттілігі кезеңінде (егу кезінде, бидай өсімдіктерін тегістеу және түтіктің басталуы кезеңінде) бөлшек түрінде енгізеді. Егіс кезінде фосфор мен калий тыңайтқыштарын қатарға енгізеді.
3. Дақылдарға күтім жасау. Күздік бидай егістерін зиянкестерден, аурулардан, арамшөптерден қорғаудың біріктірілген жүйесін қолданады, мысалы: ғылыми негізделген ауыспалы егістер, химиялық (пестицидтер), агротехникалық (топырақты өңдеу, оңтайлы мерзімде егу, тыңайтқыштарды теңгерімді және уақтылы енгізу), төзімді сұрыптарды егу.
4. Жинау. Биологиялық негізделген мерзімде 10-12 күн ішінде жүргізіледі.

1-кесте - Тәжірибелік учаске топырағының агрохимиялық сипаттамасы.

Тәжірибелік учаскенің топырағы шалғынды-қаратопырақты ауыр гумусты ауыр сазды.

Тәжірибе схемасы келесідей нұсқаларды қамтыды:

1. Бақылау (тыңайтқышсыз)
2. Шаруашылық схемасы (200 кг/га - нитроаммофоска 16-16-16)
3. Аммофос (№1 өндіруші) - 150 кг/га физ. м.
4. Аммофос (№2 өндіруші) -1 5 0 кг/га физ. м.
5. Аммофос (ҚазФосфат) - 150 кг/га физ. м. Телім алаңы 100 ш.м.

Қайталау - 4 есе. Орналастыру нұсқалары рендомизді. Егу кезінде «шаруашылық технологиясы» нұқасындағы - 200 кг/га физикалық салмақ мөлшеріндегі (N32P32K32) нитроаммофосты (16:16:16) енгізді. Үстеме қоректендіру аммоний нитратымен жүргізілді. Бірінші үстеме қоректендіру - түптеу кезеңінде вегетация қайта басталған кезде; екіншісі - өсімдіктердің түтікке шығу кезеңінде. Тәжірибедегі агротехника - Краснодар өлкесінің 3-ші агроклиматтық ауданы үшін жалпы қабылданған. Алғы егіс - күріш.

3-сурет: Тәжірибені кеңістікке орналастыру 

Вегетация кезеңдері бойынша тәжірибенің барлық бөлімдерінде азот, фосфор және калийдің құрамын, сондай-ақ өсімдіктердің өсу параметрлерін анықтау үшін топырақ пен өсімдік үлгілері таңдалды. Егін жинау астықтың толық пісу кезеңінде тікелей комбайнмен жүзеге асырылды. Астық массасы стандартты ылғалдылық пен тазалыққа қайта есептелді.

2-кесте: Күздік бидайдың өнімділігі

Тыңайтқыштарды енгізу кезінде шығымдылық бақылауға қарағанда 12,7-13,5 ц/га, яғни 30,9 - 32,8% жоғары екені анықталды. Тыңайтқыштар бар нұсқалардың өнімділігіндегі айырмашылықтар 1,3% аспады, яғни ол маңызды емес.

Өсімдіктердің қоректік заттармен қамтамасыз етілуінің жақсаруы егін сапасының жақсаруымен қатар жүрді. Тыңайтылған агроценоздардан күздік бидай дәніндегі желімше мөлшері қолайсыз бақылаумен салыстырғанда, 6,7-7,0%, ақуыз - 1,1 - 2,4%, дән мөлдірлігі - 4,213,1%, ЖДӨ - 2,0-6,2 бірлік, ақуыз жинау 44,5-62,4% ұлғайды.

Сонымен қатар, аммофосты қолданатын агроценоздардан алынған астықтың сапасы нитроаммофосқа қарағанда, едәуір жоғары болды, ал әртүрлі өндірушілердің аммофос дәнінің сапасына әсер етуінде айырмашылықтар анықталған жоқ. Басқа екі тыңайтқышпен салыстырғанда, Қазфосфат аммофосының аз мөлшерде енгізілгеніне, егін үшін де және астық сапасы үшін де зиян келудің анықталмағанына назар аударған жөн, бұл, әрине, экономикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге экологиялық тұрғыдан да маңызды.

3-кесте - Күздік бидай дәнінің сапасы

Осылайша, «Қазфосфат» компаниялары мен басқа да өндіруші-фирмалар өндірген аммофос астықтың шығымдылығы мен сапасына әсері бойынша жоғары тиімді тыңайтқыш болып табылады және құрамындағы негізгі компоненттердің қатынасы мен құрамындағы айырмашылықтар кезінде іс-әрекеті бойынша ерекшеленбейді.

Қолданылған тыңайтқыштардың әр килограмы 8,47-9,0 кг астық дақылының өсуіне ықпал етеді. Тыңайтқыштардың ең көп өтелімділігі «Қазфосфат» аммофосын және № 1 өндірушіні пайдалану кезінде байқалды.

Аммофостың Қазфосфат пен басқа өндірушілердің әсерінен тыңайтқыштағы қоректік заттардың айырмашылығына қарамастан, шалғынды қара топырақты ауыр гумусты, ауыр сазды топырағының қоректену режиміне, күздік бидай өсімдіктерінің өсуіне, өсімдіктердің азот, фосфор және калийді сіңіруіне, күздік бидай дәнінің өнімділігіне айтарлықтай айырмашылықтар анықталған жоқ.

Бұл факт өсімдіктерге тыңайтқыштан қоректік заттардың әртүрлі қолжетімділігін көрсетуі мүмкін, бұл экономикалық және экологиялық тұрғыдан ерекше назар аударуға тұрарлық. Мұнда егін сапасының артуы байқалды.