«Күздік бидай егістігінде әртүрлі тыңайтқыш өндіруші фирмалардың аммофосының тиімділігін зерттеу» тақырыбы бойынша далалық тәжірибе.

Ауыл шаруашылығын дамытудың қазiргi кезеңiнде минералдық тыңайтқыштардың жаңа пішіндері мен түрлерiн пайдалана отырып технологиялар әзiрленуде. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндірудің тиімділігі жоғары технологияларын енгізу минералдық тыңайтқыштарға деген жалпы қажеттілікті ұлғайтты, осыған байланысты көптеген тыңайтқыш өндірушілер пайда болды, олардың ассортименті кеңейді.

Ресей Федерациясының аграрлық нарығында әртүрлі өндіруші фирмалар шығарған Аммофос бар, олардың физикалық қасиеттері шамамен бірдей, бірақ азот пен фосфордың құрамы бойынша ерекшеленеді. Осылайша, ғылыми зерттеулер жүргізу және әртүрлі өндірушілерден тыңайтқыштар әрекетінің тиімділігін салыстыру қажеттілігі туындайды.

Зерттеудің мақсаты. Тыңайтқыштың негізгі компоненттері: азот пен фосфор құрамы бойынша ерекшеленетін «Қазфосфат» ЖШС мен басқа өндірушілер шығарған Аммофостың тиімділігін салыстыру.

Зерттеу әдістемесі: Тәжірибелер Рязань облысында, оқшауланған бөлімшеде жүргізілді: ВИМ ФҒАО ФМБҒМ филиалы - ТАИ  егіншілік, химияландыру және өсімдіктерді қорғау бөлімінде 2019-2020 жылдар аралығында, Московская 39 сортты күздік бидайда заманауи техниканы пайдалана отырып жүргізілді. Күздік бидайға тыңайтқыштар енгізу жақсы нәтиже берді. Оның қоректену режиміне жоғары талапшылдығы тамыр жүйесінің әлсіз дамуы және қолжетімділігі қиын элементтерді сіңіру қабілетінің төмендігі. Алғы дақыл - сидерат ақ қыша.

1-кесте - Тәжірибелік учаскенің агрохимиялық көрсеткіштері (тыңайтқыштарды енгізер алдында).

Тәжірибелік учаскенің топырағы қара сұр орман, агрохимиялық көрсеткіштерімен гранулометриялық құрамы бойынша ауыр сазды топырақ. Топырақ құрамында фосфор мен калийдің деңгейі жоғары.

Рязань облысының климаты қоңыржай, жауын-шашын режимі қоңыржай климатқа тән. Топырақты егіс алдындағы өңдеу, себу, күздік бидайдың шығуы өте құрғақ метеожағдайға сәйкес келді. 2019 жылғы тамызда ауаның орташа айлық температура +19,1 °С, орташа көпжылдық мәнінен ауытқуы +1,9°С болды. Жауын-шашын көлемі 36,4 мм құрады, бұл орташа көпжылдық шамаға қарағанда 18,6 мм аз.

Күздік бидай тұқымдарын егу кезінде топырақтағы ылғалдың кейбір тапшылығы қалыптасты, қыркүйекте ылғалдың одан әрі жетіспеушілігі өсу кезеңінің созылуына себепші болды. Өскіндердің толық пайда болуы қыркүйектің ІІІ онкүндігінде - қазанның басында басталды. Күздік бидайдың өсіп-жетілуінің тоқтауы 29.11.2019 ж. тіркелді. Күздік бидай өсімдігінің күзгі өсіп-жетілуінің тоқтауы уақытында жақсы дамыды және 3-4 өскіні болды.

Қысқы кезең өңір үшін ерекше - жылы және қарсыз болды. Тұрақты қар жамылғысы қалыптасқан жоқ. Дегенмен, өсімдіктер жақсы қыстап шықты. Наурыздың аяғы - сәуірдің ортасында топырақ ылғалының тапшылығы шамамен 25-40% құрады, алайда кейіннен көктемгі жауын-шашын мен ауа температурасының қалыпты болуы бірден өсіп-өнудің басталуына, өскіндердің өсуіне және қосымша көктемгі түптенуге ықпал етті.

2-кесте. Тәжірибе схемасы және агротехникалық іс-шаралар

Тәжірибелік учаскенің жалпы ауданы 1,0 га. Тәжірибе схемасы 4 рет қайталанған 4 нұсқадан тұрады. Есептік мөлдектің жалпы ауданы (4,0 м Х 11,0 м) 44,0 м^. 0 - 20 см егістік қабатында тыңайтқыштар енгізілгенге дейін топырақ сынамаларын іріктеу жүргізілген.

Агротехника тәжірибесі күздік бидайды өсіріп-өндіру үшін жалпы қабылданған және қышаны сидератқа ұсақтағаннан кейін 20-22 см тереңдікке жыртуды, қопсытуды (5.09.19 ж.), тәжірибені нұсқалары бойынша бөлуді және минералды тыңайтқыштарды енгізуді, қопсытуды және күздік бидай егуді (12.09.2019 ж. жүргізілді), СЗУ -5,4А-0,6 қамтыды.  Аймақ үшін күздік бидайды егудің оңтайлы мерзімі 25 тамыз-15 қыркүйек. Тұқым себу нормасы 1 гектарға 5,5 млн. өскіш дән. Тұқымдар Виал Траст 0,5 л/т + ТАБУ 0,7 л/т дәріленді.

Егіс кезінде 0 - 30 см қабатта анықталған топырақтың ылғалдылығы 16,8%-ды құрады. Көктемде түптену кезеңінде (16.04.2020 ж.) күздік бидай егісі бактік қоспамен өңделді: Балерин 0,4 л/га + Мортир 20 г/га гербицидтері + Борей 100 г/га инсектициді.

Зерттеу нәтижелері

Тәжірибеде жүргізілген өсімдіктердің өсуі мен егіннің қалыптасуын зерттеу және бақылау Аммофос түріндегі минералды тыңайтқыштарды қолдану Московская 39 сортының күздік бидайының өсуі мен дамуына айтарлықтай әсер еткенін, олар неғұрлым қуатты тамыр жүйесін қалыптастырғанын және қуатты түрде шоқтанғанын көрсетті.

3-кесте: Московская 39 күздік бидайының өнімділік шоқтануы

Күздік бидай өсімдіктерінің өнімді сабақтарының ең көп саны № 3 нұсқасында - 4,15 (№ 2 Өндіруші) және № 4 нұсқасында - 4,0 (Қазфосфат) алынды.

4-кесте - Күздік бидай көгінің өсімі

* - 1 анықтау мерзімі - 5.05.2020 ж., 2 анықтау мерзімі - 20.06.2020 ж.

Өсімдіктердің биіктігін және биомассаның түптену фазасына өсуін анықтау - күздік бидайдың сабақтануы мен гүлденуінің басталуы нұсқалары бойынша айырмашылықтарды анықтады. Биомассаның ең көп өсімі № 2 және № 4 (Қазфосфат) нұсқаларда байқалды. Даму фазалары бойынша жапырақ бетінің ауданын анықтау аммофостың күздік бидай жапырақтарының ассимиляциялық бетінің мөлшеріне, демек фотосинтездің қарқындылығына оң әсер еткенін көрсетті.

5-кесте - Минералды тыңайтқыштардың топырақтың биологиялық белсенділігіне және СО2 мг/м^^час* бөлінуіне әсері - 1 анықтау мерзімі - 5.05.2020 ж., 2 анықтау мерзімі - 20.06.2020 г.

Қазфосфаттың және №2 Өндірушінің Аммофосын енгізу кезінде бірдей көрсеткіштер байқалады, бұл Қазфосфат тыңайтқышының тиімділігінің жоғары екендігін көрсетеді. Алынған деректер тыныс алу қарқындылығының артуы ұлпаның ыдырауымен арақатынас орнататынын көрсетті.

6-кесте: Аммофостың күздік бидай өнімінің құрылымына әсері

Егіннің құрылымы қандай элементтерден қалыптасатынын көрсететін кез келген ауыл шаруашылығы дақылының биологиялық өнімділік моделі болып табылады. Өсімдіктердің қоректену жағдайларын оңтайландыру масақтың дәнділігіне, 1000 дәннің салмағына оң әсер етті.

Аммофос түріндегі минералды тыңайтқыштар өсімдіктердің түптілігіне ынталандыру әсерін тигізді, жинау кезінде өнімді сабақтардың бір бөлігі - 610 - 658 дана/м сақталды, бұл бақылаудан 96 - 144 данаға артық. Үздік нұсқалар 3 және 4 (Қазфосфат) болды.

Барлық нұсқаларда масақтың ұзындығына, ондағы масақтар мен дәндердің санына, 1 масақтан алынатын дәннің салмағына және 1000 дәннің салмағына оң әсері байқалады. Астық құрылымының барлық көрсеткіштері бойынша № 3 және № 4 (Қазфосфат) нұсқалар үздік болып шықты – тиісінше 1 масақтағы дән саны 32,8 және 31,4 г және 1 масақтағы дән салмағы 1,45 және 1,42 г.

7-кесте - Аммофос минералды тыңайтқыштарының Московская 39 күздік бидайының өнімділігіне әсері, т/га

Аммофос енгізген нұсқалардағы күздік бидайдың өнімділігі бақылаудан 1,73-2,47 т/га асып түсті. Күздік бидайдың ең жоғары биологиялық өнімділігі № 3 нұсқада алынды және 7,49 т/га құрады. Аммофоспен № 2 және № 3 нұсқаларда астық өнімі 6,92 және 6,75 т/га құрады, алайда айырмашылық статистикалық тұрғыдан анық емес.

8-кесте - Минералды тыңайтқыштардың Московская 39 күздік бидайы дәнінің сапасына әсері

Дәндегі ақуыздың құрамын анықтау аммофоспен нұсқалардың бақылаумен салыстырғанда 1,28 -2,38%-ға артты. № 3 және № 4 (Қазфосфат) нұсқаларда желімтек саны 1,3 - 2,8%-ға артты, бұл ретте ЖДӨ мәні 70-74 бірлік шегінде болды, бұл сапаның 1-тобына сәйкес келеді. Дәнді талдау нәтижелері Аммофосты қолдану кезінде тоыпырақта азот пен фосфордың құрамы артқанын, калийдің құрамы тек № 4 нұсқада (Қазфосфат) ұлғайғанын көрсетті.

Еліміздің әртүрлі өңірлерінде және топырақтың әралуан түрлерінде ұсынылған далалық тәжірибелердің нәтижелері тыңайтқыштың күздік бидайдың өнімділігіне оң әсерін көрсетті. Осылайша, Аммофоспен тәжірибенің барлық нұсқаларында өнімділіктің шынайы өсімі алынды, тыңайтқыштардың қолданылатын түрін өсімдіктердің жоғары қабылдағышты және оның жоғары тиімділігі анықталды. Қазфосфат өндірісінің аммофосын ресейлік өндірістің басқа өнімдерімен бірдей физикалық массаға енгізгенде өсімдіктер көптеген көрсеткіштер бойынша жақсы дамыды.

«ҚазФосфат» ЖШС аммофосы отандық өндірушілер кеңінен қолданатындармен салыстырғанда техникалық сипаттамалар (оның ішінде гранулометриялық және химиялық құрамы), агрономиялық тиімділік және экологиялық қауіпсіздік (атап айтқанда, ауыр металдар мен радионуклидтердің құрамы бойынша) бойынша талаптарға толық жауап береді.

«ҚазФосфат» ЖШС аммофосы Ресей Федерациясының егіншілігінде ұсынылған әртүрлі өндіруші фирмалардың ұқсас өнімдерімен қатар далалық жағдайларда эксперименттік тексеру негізінде ауыл шаруашылығы өндірісінде және жеке қосалқы шаруашылықтарда тиімді және экологиялық қауіпсіз пайдаланыла алады.

«ҚазФосфат» ЖШС аммофосы негізгі қорек элементтерінің (азот және фосфор) неғұрлым төмен болуына қарамастан, күтілетін бірдей оң әсерді қамтамасыз етеді, топырақтың қоректік режиміне әсер ету, күздік бидайдың өнімділігі мен дән сапасының қалыптасуы бойынша елеулі айырмашылығы анықталмағанды. Әртүрлі өндірушілердің аммофосын табиғи-климаттық жағдайларға қарамастан, топырақтың әралуан түрлерінде тең тиімділікпен пайдалануға болады.